Tháng Tám em đi chơi xuân/Đồn đây mở hội trống quân anh vào/Thoạt vào anh có lời rao/Không chồng thì vào có chồng thì ra/Có chồng thì tránh cho xa/Không chồng mới được lân la chốn này.

Không chồng em mới đến đây/ Có  chồng rải chiếu màn quây ở nhà.

Đó là những câu hát của màn chào hỏi trong nghệ thuật hát trống quân ở thôn Ngọc Cục, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương.  Đây là nơi duy nhất ở Bắc Bộ có đêm hội hát trống quân dịp Trung thu.

Hát dọc bờ sông trăng

Hàng năm cứ vào dịp rằm tháng Tám âm lịch thôn Ngọc Cục lại mở hội hát trống quân. Nếu như dịp hát đúng vào vụ thu hoạch lúa thì tổ chức 3- 5 ngày. Còn khi mùa vụ đã xong, nông nhàn, nam thanh nữ tú hai làng ra bờ sông Cửu An, vừa đi dọc hai bờ sông, vừa hát theo kiểu đối đáp đến hết tháng Tám.

Nghệ nhân Bùi Bình Trọng đang xướng những câu hát trống quân tại đình làng.

“Hát trống quân phải hát bên dòng sông bởi dòng sông chính là một khung cảnh đẹp, trăng vằng vặc in bóng nước, không gian tĩnh lặng so với mặt đất, khoảng cách xa mà gần, cách mặt mà không cách lòng”, Nghệ nhân Phạm Văn Phượng - Trưởng ban mặt trận kiêm Chi hội trưởng hội người cao tuổi thôn Ngọc Cục nói.

Cụ Bùi Bình Trọng, một nghệ nhân hát trống quân, người đã có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm và sáng tác những câu đối trong hát trống quân thôn Ngọc Cục cho biết: “Trong hát trống quân, người tìm ra những câu đối được gọi là "người xui", và họ đóng vai trò quan trọng trong mỗi lần thi tài.

Những vế đối phải đạt yêu cầu về thanh âm và ngữ nghĩa. Nếu bên nào không kịp ứng khẩu thì coi như thua và "phần thưởng" cho bên thắng có thể là những quả cau, lá trầu”.

Phần hấp dẫn nhất đối với nghệ thuật hát trống quân chính là phần hát đố, nó thể hiện được sự uyên bác của những người tham gia. Thường thì một bên cho ra vế đố và bên kia phải trả lời nhanh và đúng. Nghe anh chữ tốt văn hay/Em đố câu này anh giảng cho mau/Truyện Kiều anh đã thuộc làu/Đố anh tìm được một câu sáu chày?.

Người con trai đáp: Yêu nhau nên nhớ lời nhau/Năm chày tháng chẳng bao lâu mà chày/Truyện Kiều là truyện rất hay/Đố đọc truyện này bằng một câu ca. Người con gái nhanh trí đáp lại: Trăm năm trong cõi người ta/Mua vui cũng được một vài trống canh. 

Cuộc vui nhiều đêm

Theo các nghệ nhân cao tuổi trong thôn Ngọc Cục, hát trống quân được ra đời vào thế kỷ XVI thời Chúa Trịnh Cương. Theo Gia phả cổ họ Nguyễn Danh, “thôn Ngọc Cục chính là cái nôi của nghệ thuật hát trống quân. Thuỷ tổ của loại hình này là bà Nguyễn Thị Huý Mỹ con trai quan đặc tứ trấn quốc Thượng tướng quân hữu đô đốc Quỳnh Thọ Hầu Nguyễn Danh Quán”.

Bia mộ bà Nguyễn Thị Huý Mỹ - thuỷ tổ của nghệ thuật hát trống quân tại thôn Ngọc Cục xã Thúc Kháng.

Ngày trước, vào các đêm trăng thanh gió mát, người dân sống dọc hai bờ sông Cửu An, chủ yếu là thanh niên nam nữ hai làng là Ngọc Cục và làng Đầu Quạt (xã Bãi Sậy, Ân Thi, Hưng Yên), lại rủ nhau ra đôi bờ sông hát trống quân.

Họ có thể hát qua đôi bờ hay nam dưới thuyền nữ trên bờ, hoặc cũng có thể hát trên sân đình vào những ngày hội làng. Nhưng hình thức hát độc đáo nhất của trống quân Ngọc Cục là mượn con sông Cửu An làm môi trường diễn xướng để họ ngồi thuyền bơi dọc theo sông vui hát với nhau. 

Cũng là  hát đối đáp, dẫu không có những niêm luật khắt khe như quan họ nhưng trống quân cũng có những nguyên tắc, chẳng hạn gồm hai đội, mỗi đội có một nhà cái hay còn gọi là thầy dùi làm nhiệm vụ quân sư cho các nghệ sĩ hát trống quân.

Hát trống quân ở Ngọc Cục được chia làm 4 phần: hát chào hỏi, hát gọi bạn rồi hát giao duyên và cuối cùng là hát giã bạn. Mở đầu trong những canh hát trống quân ở Thúc Kháng, bên nam hoặc bên nữ mời gọi đều đưa ra những  câu hát giải đồng khiến bên kia không thể từ chối: Em ơi có hát thì ra/Kẻo anh chờ đợi sương xa lạnh lùng/Đêm lạnh còn có đêm lùng/ Đêm đắp áo ngắn đêm chung áo dài/Hay là em đã nghe ai/Để dùi để trống nằm hoài chơ vơ.  

Nghe câu hát gọi đó, các cô gái ở làng bên sông có thể nấp sau luỹ tre làng hoặc rủ nhau ra bờ sông để hát đối lại. Họ cùng hát hỏi thăm, hát đố, hát hoạ, hát kết. Dân trong vùng gọi là hát đúm. Cứ thế bên ra vế khiêu khích bên kia nhanh trí đáp trả. Cuộc hát có thể kéo theo nhiều người tham gia và kéo dài nhiều đêm.
 

    Trống Trường Học    Trống Đại - Trống Sấm    Trống Chùa    Trống Hội    Trống Nhà Thờ    Trống Đoàn Đội    Trống Đục    Trống Đồng    Trống Đế và Trống Khẩu
    TRống Nhật    Trống Rượu    Trống Lân Sư Tử , Rồng    Trống Giáo Sứ    Thiết Bị Trường Học    Nhạc Cụ Trường Học    Trống Cơm    Thùng Tắm Gỗ    Chậu Gỗ
    Cồng , Chiêng , Lệnh    Sửa Chữa, Mua Bán Trống    Đúc Chuông Chùa    Trống Đọi Tam    Giá Trống    Trống Gỗ    Phụ Kiên Trống    Trống Hát Chèo , Hát Xẩm, Hát Văn,